Lenf düyünləri

Lenf düyünləri nədir?
Lenf düyünləri bədənin limfa sisteminin bir hissəsi olan kiçik, dairəvi orqanlardır. Limfa sistemi immunitet sisteminin bir hissəsidir və infeksiyaya qarşı mübarizə aparan ağ qan hüceyrələrini, eləcə də bədən hüceyrələrindən və toxumalardan gələn maye və tullantıları daşıyan limfa adlı şəffaf maye ehtiva edən damarlar və orqanlardan ibarətdir.
Xərçəngli bir insanda limfa həmçinin əsas şişdən ayrılmış xərçəng hüceyrələrini daşıya bilər.

Lenfa limfa damarları vasitəsilə bir-birinə bağlanan lenf düyünlərindən süzülür. Lenf düyünləri boyun, qoltuqaltı, döş qəfəsi, qarın və qasıq bölgəsində yerləşən qruplar şəklində olur. Lenf düyünləri B və T limfositləri kimi ağ qan hüceyrələrini və digər immun sistem hüceyrələrini ehtiva edir.
Lenf düyünləri bakteriyaları, virusları, eləcə də zədələnmiş və anormal hüceyrələri tutaraq immun sisteminə xəstəliklə mübarizədə kömək edir.

Bir çox xərçəng növləri limfa sistemi vasitəsilə yayılır və bu xərçənglərin ilkin yayıldığı yerlərdən biri yaxınlıqdakı lenf düyünləridir.

Sentinel lenf düyünü nədir?
Sentinel lenf düyünü əsas şişdən xərçəng hüceyrələrinin yayılma ehtimalı ən yüksək olan ilk lenf düyünüdür. Bəzən bir neçə sentinel lenf düyünü ola bilər.

Sentinel lenf düyünü biopsiyası nədir?
Sentinel lenf düyünü biopsiyası (SLNB) sentinel lenf düyününün müəyyən edilməsi, çıxarılması və orada xərçəng hüceyrələrinin olub-olmadığının mikroskop altında araşdırılması prosedurudur. Bu, artıq xərçəng diaqnozu qoyulmuş insanlarda istifadə olunur.

Mənfi SLNB nəticəsi xərçəngin hələ yaxın lenf düyünlərinə və ya digər orqanlara yayılmadığını göstərir.
Müsbət SLNB nəticəsi isə sentinel lenf düyünündə xərçəng hüceyrələrinin olduğunu və onların digər lenf düyünlərinə və bəlkə də orqanlara yayıldığını göstərir.
Bu məlumat həkimə xərçəngin mərhələsini (bədəndə nə qədər yayıldığını) müəyyən etməyə və uyğun müalicə planı hazırlamağa kömək edir.

SLNB necə aparılır?
Əvvəlcə sentinel lenf düyünü tapılmalıdır. Bunun üçün cərrah şişin yaxınlığına radioaktiv maddə, mavi boya və ya hər ikisini yeridir.
Sonra cihazla radioaktiv maddə daşıyan lenf düyünləri tapılır və ya mavi boya ilə rənglənmiş düyünlər axtarılır.
Sentinel lenf düyünü tapıldıqdan sonra cərrah dəridə kiçik kəsik açaraq düyünü çıxarır.
Patoloq çıxarılan düyünü xərçəng hüceyrələrinin olub-olmaması üçün yoxlayır.
Əgər xərçəng aşkar edilərsə, cərrah eyni əməliyyat zamanı və ya sonradan əlavə lenf düyünlərini çıxara bilər.
SLNB adətən ambulator şəraitdə və ya qısa xəstəxana qalışı ilə aparılır. Əməliyyat çox vaxt əsas şişin çıxarılması ilə eyni vaxtda edilir.

SLNB-nin faydaları nədir?
SLNB həkimlərə xərçəngin mərhələsini və hüceyrələrin digər orqanlara yayılma riskini müəyyən etməyə kömək edir.
Əgər sentinel düyünündə xərçəng aşkar edilməzsə, xəstə əlavə lenf düyünlərinin çıxarılmasından qaça bilər və bu da mümkün fəsadların azalmasına səbəb olur.

SLNB-nin mümkün zərərləri nələrdir?
Lenf düyünlərinin çıxarılması ilə bağlı bütün əməliyyatlar kimi SLNB-nin də yan təsirləri ola bilər.
Az sayda düyün çıxarıldıqda risklər azalır, amma mümkündür. Mümkün fəsadlara aşağıdakılar daxildir:

-Limfödema — yəni toxuma şişməsi.
-Seroma — əməliyyat sahəsində limfa mayesinin toplanması nəticəsində yaranan şişlik.
-Keylik, ağrı, göyərmə və ya infeksiya riski.
-Əzələ hərəkətində çətinlik.
-Mavi boyaya qarşı allergik reaksiyalar.
-Yalan-mənfi nəticə — yəni sentinel düyünündə xərçəng hüceyrələri aşkarlanmasa da, əslində yayılma ola bilər.

SLNB bütün xərçəng növlərinin mərhələlənməsində istifadə olunurmu?
Xeyr. SLNB əsasən döş xərçəngi və melanoma üçün istifadə olunur.

Bəzi penis xərçəngi və endometrial xərçəngdə də tətbiq edilir.

Hazırda vulva, uşaqlıq boynu, yoğun bağırsaq, mədə, qida borusu, baş-boyun, qalxanabənzər vəz və ağciyər xərçənglərində də tədqiq olunur.

Döş xərçəngində SLNB barədə tədqiqatlar nə göstərir?
Döş xərçəngi hüceyrələri adətən əvvəlcə qoltuqaltı nahiyəsindəki lenf düyünlərinə yayılır.

Əvvəllər bütün bu düyünlər çıxarılırdı (axillary lymph node dissection – ALND), lakin bu, ciddi fəsadlara səbəb olduğundan sonradan yalnız sentinel düyünlərinin çıxarılmasının kifayət edib-etmədiyi araşdırılıb.

İki böyük klinik sınaq göstərib ki, klinik olaraq qoltuqaltı metastaz əlaməti olmayan qadınlarda yalnız SLNB aparmaq kifayətdir və sağ qalma nəticələri eynidir.

Melanomada SLNB barədə nə bilinir?
Tədqiqatlar göstərib ki, sentinel düyünləri mənfi olan melanoma xəstələrində əlavə lenf düyünü əməliyyatı aparmadan xərçəngin yayılmadığına əmin olmaq mümkündür.

Böyük MSLT-II sınağı göstərib ki, müsbət sentinel düyünləri olan xəstələrdə belə, əlavə lenf düyünlərinin dərhal çıxarılması sağ qalma üstünlüyü vermir.