Anal Çat

Anal Çat (Anal Fissura) 

Anal çat nədir?
Anal çat (anal fissura) — anus ətrafında dərinin daxili səthində əmələ gələn kiçik bir yırtıq və ya kəsikdir.

 Anal çatın simptomları

Anal çatın əsas əlamətləri bunlardır:
- Anus ətrafında ağrı.
- Nəcis çıxararkən qanama.

Ağrı çox güclü ola bilər və adətən nəcis çıxararkən və ondan sonra bir neçə saat davam edir.

Qanama adətən açıq qırmızı rəngdə olur və tualetdə və ya kağızda görünə bilər. Anusdan qan gəlməsi mütləq həkim tərəfindən yoxlanmalıdır.

Bəzi insanlarda çat 1-2 həftə ərzində sağalır, amma bəzən bu müddət uzana bilər. 6 həftədən az müddətdə sağalanlar “kəskin anal çat”, daha uzun davam edənlər isə “xroniki anal çat” adlanır.

Anal çatın səbəbləri

Anal çatlar adətən anus ətrafında yaranan zədələnmədən əmələ gəlir. Bu zədələr aşağıdakı səbəblərdən yarana bilər:
- Qəbizlik
- Uzunmüddətli ishal
- Hamiləlik və doğuş
- İltihabi bağırsaq xəstəlikləri (Crohn xəstəliyi, xoralı kolit və s.)

Qəbizlik

Qəbizlik zamanı nəcis bərkiyir və çıxarılması çətinləşir. Bu zaman anus ətrafı dəri dartılır və cırılma baş verir.

Qəbizliyə səbəb ola bilən amillər:
- Az lifli qidalanma
- Az maye qəbul etmək
- Yüksək hərarət və tərləmə nəticəsində maye itkisi
- Bəzi dərmanlar (xüsusilə kodein tərkibli ağrıkəsicilər)
- Qalxanabənzər vəzinin zəif işləməsi (hipotireoz)

Digər səbəblər
- Əvvəlki anal əməliyyatlar
- Doğuş zamanı və ya sonra yaranan zədələr (hər 10 qadından 1-də rast gəlinir)
- Bəzi hallarda Crohn xəstəliyi, cinsi yolla keçən infeksiyalar (məs. anal herpes) nəticəsində də yarana bilər.

Anal çatın yayılması
Anal çatlar olduqca geniş yayılıb — hər il təxminən 350 nəfərdən birində rast gəlinir. Ən çox 15–40 yaş arası insanlarda, xüsusilə də yeni doğuş etmiş qadınlarda müşahidə olunur.

Diaqnoz
Həkim adətən anal çat diaqnozunu simptomlara və anus ətrafının müayinəsinə əsasən qoyur. Adətən əlavə testlər lazım olmur.

Müalicə
Əksər hallarda anal çat 1–2 həftəyə öz-özünə sağalır. Müalicənin məqsədi ağrını azaltmaq və nəcisin yumşaq qalmasını təmin etməkdir.

Ağrını azaltmaq
- İlıq oturaq vannalar (sitz bath) anus əzələlərinin boşalmasına və ağrının azalmasına kömək edir.
- Lidokain kimi yerli keyidici kremlər qısa müddət (5–7 gün) istifadə oluna bilər.
- Tualetdən sonra anus su ilə yuyulmalı, yumşaq qurulanmalıdır. Sabun və ya nəm salfetlər istifadə edilməməlidir.
- Parasetamol və ya ibuprofen kimi ağrıkəsicilər ağrını azalda bilər (kodein tərkibli dərmanlardan uzaq durun).

Qəbizliyin qarşısını almaq
- Bol lifli qidalar (meyvə, tərəvəz, tam taxıllar) yeyin.
- Gündə ən azı 2 litr (10–12 stəkan) su için.
- Lazım gələrsə, laksativ və ya lif əlavələrindən (ispaghula, metilselüloz, bran) istifadə edin.
- Tualet ehtiyacını gecikdirməyin.
- Kodein tərkibli dərmanlardan uzaq durun.

Uşaqlarda anal çat
Uşaqlarda da eyni tədbirlər görülür. Ağrı səbəbindən uşaqlar nəcis saxlayır, bu isə vəziyyəti daha da pisləşdirir. Belə hallarda həkim qısa müddətli yumşaldıcı dərmanlar təyin edə bilər.

Əlavə müalicə üsulları
Çatlar 1–2 həftəyə sağala bilər, lakin bəzi hallarda 6–8 həftə çəkə bilər.

Qliseril trinitrat məlhəmi (GTN)
GTN məlhəmi anal əzələləri boşaldır və qan dövranını artıraraq çatın sağalmasını sürətləndirir. Lakin bu məlhəm bəzi insanlarda baş ağrısı yarada bilər. Araşdırmalara görə, GTN istifadə edənlərin 60%-də çat sağalır.

Digər dərmanlar
Diltiazem kimi kalsium kanalı blokatorları da əzələləri boşaltmaq üçün istifadə edilə bilər. 
Bəzi hallarda botulinum toksini inyeksiyası da tətbiq olunur.

Cərrahi müalicə
Əgər çat sağalmırsa, “daxili sfinkterotomiya” adlı kiçik əməliyyat edilir. Bu əməliyyat adətən ambulator şəraitdə aparılır və uğur nisbəti 90%-dən çoxdur.

Sağalma müddəti
Bəzi insanlarda 2 həftəyə, digərlərində isə 6–8 həftəyə sağalır. 4 nəfərdən 1-də isə xroniki forma yarana bilər.

Qarşısının alınması
- Qəbizliyin qarşısını alın, bol lifli və sağlam qidalanın.
- Kifayət qədər su için.
- Fiziki aktiv olun.
- Lazım gəldikdə həkim məsləhəti ilə yumşaldıcı preparatlar istifadə edin.